Azerice

Təbrizin fəth edilməsindən sonra 0000-ci ilə qədərki müddət ərzində bütöv Azərbaycan, Dağıstan ələ keçirildi.[00] Təbrizin fəthifnin ardından Şah İsmayılın ilk aktlarından biri ölkənin əhalisinin böyük bir hissəsinin sünni olmasına baxmayaraq, On iki imamlığı imperiyanın rəsmi dini və ya məzhəbi olaraq elan etmək oldu. Bu elandan sonra əhalini məzhəb dəyişdirməyə sövq etmə prosesi başladıldı və Qafqazın müsəlman əhalisi yavaş-yavaş şiəliyə keçid etməyə başladı.[00][00] Şiəliyə keçidə qarşı ən güclü müqavimət ənənəvi sünni mərkəzi olan Şirvan bölgəsində idi.[e] Onların silahlı müqaviməti qızılbaşlar tərəfindən silah gücüylə yatırıldı.[00] Səfəvilərin şiəliyi rəsmi din etməsindən sonra Persiya və Azərbaycanın türkdilli şairləri ya Misir və Suriyaya (Məmlük hamiliyində yaşamaq üçün), ya da Osmanlı imperiyasına getdilər.[00]

Azərbaycanın cənubunda yaşayan Azərbaycan türklərinin demək olar ki, hamısı Səfəvi imperiyasının hakimiyyəti dövründə şiələşsə də, Azərbaycanın şimalında vəziyyət bundan fərqli idi. Rusiya imperiyasının Azərbaycanın şimalını işğal etdikdən sonra 0000-cu illərdə aparılmış hesablamalara görə buradakı əhalinin təxminən yarısı sünni olmuşdur.[00] Bu nisbət 0000-ci ilin statistikasında da qalmaqda idi. Lakin 0000-cı illərdən etibarən Azərbaycanın şimalındakı sünnilərin sayında azalma hiss edilir. Bu azalma qarşısında isə şiələr üstünlüyü ələ keçirdilər və əhalinin əksəriyyətini təşkil etdilər. Sünnilərin sayındakı azalmanın əsas səbəbi Rusiya-Osmanlı müharibələri və Şimali Qafqazdakı sünnilərin ruslara qarşı qazavatları idi. Buna qədər az-az müşayiət edilən və Osmanlı imperiyasına yönələn Azərbaycan sünnilərin köçü Şimali Qafqazdakı çıxışların amansızlıqla yatırılmasından sonra selə çevrildi.[00]

Beləliklə, həm cənubi, həm də şimali Azərbaycanda şiələrinTam üstünlüyü formalaşdı. Bütöv Azərbaycan torpaqlarının şiəliyə keçidlə tanış olması müasir İran ərazisinin tanış olması ilə təxminən eyni vaxta düşdü. Müasir Azərbaycan İrandan sonra əhali nisbəti etibailə ən çox şiə çoxluğa malik olan ölkədir və bundan başqa ən azından nominal olaraq şiə əhalinin sünnilərə nisbətən çox olan yalnız iki ölkə vardır — İraq və Bəhreyn.[0]

Koroğlu dastanının Səfəvilər dövründə ortaya çıxmış Azərbaycan versiyasında əsasən anti-Osmanlı abu-havası olsa da, Tiflisdə 0000-ci ildə tapılmış əlyazmada Şah II Abbas zalım hökmdar kimi göstərilir. Fərid Ələkbərliyə görə Osmanlının mənfi göstərilməsi XVII əsrin ortalarından etibarən Azərbaycanda Səfəvi hakimiyyətinin və şiə təbliğatının güclənməsi ilə bağlıdır. Səfəvi şahlarını tənqid etmək təhlükəli idi və buna görə də Osmanlı hədəf götürülürdü.[00] Səfəvilər dövründə şiəliyin qəbulu Azərbaycan xalqının formalaşması üçün həlledici amil hesab edilir.[00][00] Digər bir mənbə qeyd edir ki, Cənubi Qafqazda şiəliyinin yayılması buranın türk əhalisinin özünü türk olaraq dərk etməsini zəiflətmişdir.[00]

Türkçe

Tebriz'in fethinden sonra, 0000 yılına kadar tüm Azerbaycan ve Dağıstan fethedildi.[00] Şah İsmail'in Tebriz'in fethinden sonraki ilk icraatlarından biri, ülke nüfusunun büyük bir kısmı Sünni olmasına rağmen, Oniki İmamlık'ı imparatorluğun resmi dini veya mezhebi olarak ilan etmek oldu. Bu ilan, nüfusun mezhebini değiştirmeye teşvik etme sürecini başlattı ve Kafkasya'daki Müslüman nüfus yavaş yavaş Şii İslam'a geçmeye başladı.[00][00] Şii İslam'a geçişe karşı en güçlü direniş, geleneksel bir Sünni merkezi olan Şirvan bölgesindeydi.[e] Silahlı direnişleri Kızılbaşlar tarafından ezildi.[00] Safeviler Şiiliği resmi din yaptıktan sonra, İran ve Azerbaycan'dan gelen Türkçe konuşan şairler ya Mısır ve Suriye'ye (Memlük himayesinde yaşamak üzere) ya da Osmanlı İmparatorluğu'na gittiler.[00]

Güney Azerbaycan'da yaşayan neredeyse tüm Azerbaycan Türkleri Safevi döneminde Şiiliğe geçmiş olsa da, kuzey Azerbaycan'da durum farklıydı. Rus İmparatorluğu'nun kuzey Azerbaycan'ı işgal ettiği 0000'larda yapılan tahminlere göre, nüfusun yaklaşık yarısı Sünni idi.[00] Bu oran 0000 istatistiklerinde de aynı kaldı. Ancak 0000'lardan bu yana kuzey Azerbaycan'daki Sünni sayısında gözle görülür bir düşüş yaşandı. Bu düşüş karşısında Şiiler üstünlük sağladı ve nüfusun çoğunluğunu oluşturdu. Sünni sayısındaki düşüşün temel nedeni Rus-Osmanlı savaşları ve Kuzey Kafkasya'da Ruslara karşı Sünni ayaklanmalarıydı. O zamana kadar Osmanlı İmparatorluğu'na doğru az sayıda ve az sayıda eşlik eden Azerbaycanlı Sünnilerin göçü, Kuzey Kafkasya'daki mezheplerin acımasızca bastırılmasının ardından bir sele dönüştü.[00]

Böylece hem güney hem de kuzey Azerbaycan'da ŞiilerinTam hakimiyeti oluştu. Tüm Azerbaycan topraklarında Şii geçişinin başlatılması, modern İran topraklarının tanıtılmasıyla aynı zamana denk geldi. Modern Azerbaycan, nüfus bakımından İran'dan sonra en büyük Şii çoğunluğa sahip ülkedir ve bunun dışında, Şii nüfusunun en azından nominal olarak Sünni nüfustan daha fazla olduğu sadece iki ülke vardır - Irak ve Bahreyn.[0]

Safevi döneminde ortaya çıkan Köroğlu destanının Azerbaycan versiyonu ağırlıklı olarak Osmanlı karşıtı bir atmosfere sahip olmasına rağmen, 0000'de Tiflis'te bulunan bir el yazması, Şah Abbas II'yi zalim bir hükümdar olarak göstermektedir. Farid Alakbarlı'ya göre, Osmanlıların olumsuz tasviri, 00. yüzyılın ortalarından itibaren Azerbaycan'da Safevi gücünün ve Şii propagandasının güçlenmesiyle ilişkilidir. Safevi şahlarına yönelik eleştiriler tehlikeli kabul edilmiş ve bu nedenle Osmanlılar hedef alınmıştır.[00] Safevi döneminde Şiiliğin benimsenmesi, Azerbaycan halkının oluşumunda belirleyici bir faktör olarak kabul edilmektedir.[00][00] Başka bir kaynak, Şiiliğin Güney Kafkasya'da yayılmasının, oradaki Türk nüfusunun Türk olarak algısını zayıflattığını belirtmektedir.[00]

(5000 karakter kaldı)
Azerice
Türkçe

İçindekiler

Son çeviriler

devamını göster›
ADS - REKLAMLAR